“Derin sonuçları olan zaman dilimleri”, 1552’de ne oldu?
Kavimlerin, milletlerin tarihlerinde kırılma değil de sonradan keşke denilen, derin sonuçları olan zaman dilimleri vardır.
Anlatacağım olay; 9 yüz yıldır orada kök saldığını sandığın, iki ayda varlık ve bağımsızlığını kaybettiğin bir süreç. Mesleğim yönetim bilimini içerdiğinden 1552 yılını bu açıdan özet bir inceleme olarak siz okura sunmak istedim.
1552’de Osmanlı’nın sultanı Kanuni’dir ve iktidarının pik noktasındadır. Kuzeyde, Kırım’da Giray Han sülalesi, bugünkü Kazakistan bölgesinde Astrahan şehri ve o zaman Kazan Hanlığı’nın başkenti ve batıda, büyüyen bir Slav devleti ve başında 22 yaşında Korkunç lakaplı 4.İvan vardır.
İvan, genç ve delidolu ve de Deli Petro’dan iki asır önce ilkel Rus Knezliği’nde devrimler yaparak Slav devletini modern bir düzeye getirmiş bir lider.
Kazan Hanlığı, Türk kavimleri bileşkesi ve Orta Asya ve Kafkasya’ya oluşacak taşkınlıkları önleyen bir insanî ve yönetsel set durumunda ama son 150 yılda kâh Kırım Hanlığı kâh Rus tesiri altında yaşıyor ve istikrarsızlık çok yüksek düzeyde.
1552 Temmuz ayında Osmanlı ordusu, vezir Ahmet Paşa ve Beylerbeyi Sokullu Mehmet Paşa yönetiminde Eğri kalesine yönelip Ekim ayına kadar kaleyi sarıyor fakat alamadan geri geliyor.
İlginç olan aynı aylarda İvan, 150 bin kişilik bir ordu ve batılı istihkam güçleri ile Astrahan’a saldırıp iki ayda burayı alıyor ve 9 yüz yıldır orada yerleşik Altınorda’yı, daha sonra da Kazan hanlığını yok ediyorlar.
Sonuç çok düşündürücüdür:
İvan’ın bu zaferi, üç asır süren bir istila ile Rus milletine Urallar, Kafkasya, İç Asya ve Kore’ye kadar bugünkü coğrafyayı ve hükümranlığı sağlıyor.
Bu bölgelerde yaşayan Turanî kavimler daha güneye ve özellikle Osmanlı topraklarına göç ediyorlar, kalanlar ise yarı bağımlı, bugün de yaşıyorlar.
Kırım Hanlığı yalnız kalınca üç asır sonra Katerina’ ya teslim oluyor.
Osmanlı o tarihte dünyanın ABD’si ama büyük bir yönetim ve öngörü basiretsizliği ile bu yıkımı seyrediyor.
Osmanlı, yukarda belirttiğim gibi Kırım Hanlığı’ ndan gelen istihbaratları ve önerileri göz ardı ederek Eğri gibi düşük profilli bir bölgede ordusu ile meşgul oluyor.
Bu tarihsel hatanın üzerinde düşününce bazı sorular akla geliyor.
Acaba Saray’a Fatih’ten beri hakim olan ve aralarında hiç Türk barındırmayan devşirmeler ve de Kanuni’ye arka planda etkili Ukraynalı bir Slav olan Hürrem’in, olası ve gerekli Osmanlı müdahalesine bir ayak sürtülmesi mi oldu?..
Osmanlı elindeki güçle Kırım Hanlığı ile beraber Kazan Hanlığı’nın da yardımına en fazla bir haftada koşabilir ve tarihin akışını değiştirebilirdi.
Yazık oldu diyemiyorum, üzülecek değil üzerinde durulması gereken bir tarihsel ve günümüze de örnekler veren bir durum.
Unutmayınız ki İvan, bu zaferi Moskova’da Kızıl Meydan’daki Kiliseyi inşa ederek taçlandırdı.
Cenap Murtezaoğlu – İşletmeci
Yararlanılan Kaynaklar:
Talat Giray; Kırım Türkleri Ötüken’den Kırım’a Kırım’dan Anadolu’ya Var Olma Savaşı, Kastaş Yayınları
Isabel de Madariaga; Korkunç İvan, Türkiye İş Bankası Kültür Yayınları